Hoe kunnen we via een valoriserende aanpak en connecties burgers aanmoedigen om collectieve initiatieven te lanceren en netwerken op te bouwen?
CitizenDev heeft geëxperimenteerd met een nieuwe vorm van stadsontwikkeling om oplossingen te vinden voor de structurele ontmanteling van de loonarbeid, de ondermijning van de politieke betrokkenheid, de meervoudige afwijzing van culturele erkenning, de moeilijkheden die Brusselse inwoners ervaren om beschouwd te worden als actoren in hun eigen leefomgeving en, als resultaat van dit alles, het sociale en psycho-affectieve isolement waarin een deel van de bevolking dreigt verzeild te geraken.
Het project is gebaseerd op de “Asset-Based Community Development” methode (ABCD) die collectieve initiatieven stimuleert vanuit een inventaris van de capaciteiten van burgers en door hen onderling te connecteren. CitizenDev voegt daar ook de methode van analyse in groep en “politieke interpellaties” aan toe om collectief de ervaringen te analyseren, obstakels te identificeren en aansluiting en steun te vinden bij de overheid en andere actoren. Zonder conflictsituaties uit de weg te gaan, tracht het project de linken te herstellen tussen een meer kansarme bevolking en dominante netwerken en instituties in de samenleving, op zoek te gaan naar nieuwe vormen van samenwerking en een sterke sociale zekerheid te verzoenen met een “peer to peer” solidariteit.
De ’tafel van connectoren’ verzamelt alle co-onderzoekers (sleutelpersonen) van het living lab (foto Filip Buyck)
Living Labs: de aanpak en de resultaten
Brabantwijk (Schaarbeek)
Deze wijk heeft alle kenmerken van de “arme sikkel”: veel woningen van slechte kwaliteit, een hoge en sterk stijgende bevolkingsdichtheid, een hoge werkloosheidsgraad, lage inkomens, een laag opleidingsniveau, enzovoort.…
De ABCD-aanpak is hier op een heel informele manier toegepast. Vertrekpunt voor het project was hier een oude snack, op de hoek van de Dupont- en de Groenstraat, waarvan een groep vrijwilligers een wijklokaal heeft gemaakt. Zij beheren het lokaal en bouwen het al snel uit tot een echte ontmoetingsplek en een bakermat voor heel wat burgerinitiatieven. Hier is een repair café geopend, een geefwinkel, huiswerkbegeleiding… Het lokaal is nu het hart van een groeiend netwerk van solidariteit onder de buurtbewoners.
Matonge (Ixelles)
Ons living lab ‘Matonge’ verwijst naar een zeer specifieke bevolkingsgroep, die van de Sub-Saharaanse Afrikaanse gemeenschap in de omgeving van de Waversesteenweg in Elsene. Het gaat om een groep mensen die samenkomen in deze wijk, ook al wonen ze er in de meeste gevallen niet. Veel mensen binnen deze gemeenschap hebben een vrij hoog cultureel kapitaal maar worden bij uitstek geconfronteerd met miskenning en discriminatie. We stellen vast dat de valoriserende aanpak van CitizenDev goed aansluit in deze context. Mensen reageren enthousiast.
ABCD is hier strikter toegepast dan in de Brabantwijk. De buurtwerkers zijn op straat gaan praten met mensen en hebben zo een uitgebreide inventaris gemaakt van de ideeën en de troeven van de bewoners en gebruikers van de wijk. Ze hebben mensen met gelijkaardige ideeën of net mensen die complementair zijn aan elkaar gelinkt, brainstormsessies georganiseerd en al snel schoten allerlei burgerinitiatieven uit de grond: een handleiding en cataloog voor Afrikaanse kappers, expo’s van jonge kunstenaars uit de wijk, een fototentoonstelling, een oudejaarsfeest voor de daklozen… Een sneeuwbaleffect ontstaat zodat mensen spontaan de medewerkers van CitizenDev opzoeken met een idee. De uitdaging is de link tussen al die groepen te verzorgen via de ‘Table des Connecteurs’, een groep sleutelfiguren en trekkers van burgerinitiatieven.
De Community Land Trust Brussel (CLTB)
De leden van de CLTB wonen verspreid in de verschillende gemeenten van het Brussels Gewest. De kandidaat-kopers behoren meestal tot kansarme bevolkingsgroepen. Voor dit subsysteem wordt nagegaan of de methodes van het CitizenDev-project in combinatie met het CLTB-model gevolgen hebben voor de dynamiek en veerkracht van de aanpak.
Medewerkers en vrijwilligers van de CLTB beginnen het project door een heleboel leden te interviewen. Door mensen samen te brengen ontstaan een aantal ideeën: een kookatelier, een gymgroep, fietslessen… De fysieke afstand tussen de leden blijkt wel degelijk een obstakel. De gymgroep richt zich bijvoorbeeld niet specifiek tot leden van de CLTB. Uiteindelijk groeit het kookatelier uit tot de Green Cantine, een cateringbedrijfje in wording. En de leden van de CLTB nemen meer initiatief en verantwoordelijkheid binnen activiteiten van hun organisatie, zoals de Algemene Vergadering. CitizenDev lijkt mensen in staat te hebben gesteld om interpersoonlijke relaties op te bouwen en elkaar te versterken.
Gelijkenissen vinden tussen dromen en de troeven van de leden van de CLTB.
Publicaties, rapporten en video’s van CitizenDev
- Publicatie ‘Brussel van onderuit, CitizenDev, wijkontwikkeling voor, door en met burgers’, 2020, Consortium CitizenDev
- Rapport scientifique final, 2020, Consortium CitizenDev
- Abstract (Synthesis of the final scientific report), 2020 Consortium CitizenDev
- Rapport ‘la question de la rémunération des initiatives citoyennes CitizenDev, pistes exploratoires‘, 2020, Marc Trullemans & Thomas Lemaigre (FR)
- Compte rendu de la journée thématique ‘Quelles rétributions et pérennisation des initiatives citoyennes?‘, 27/11/2019 (FR)
- Portretten van bewonersinitiatieven uit het project CitizenDev:
- La Rue du Conseil a des idées, Laetitia De Radigues et Chloé Mercenier;
- Le Groupe Vélo du CLTB, Silvia Genucchi et Chloé Mercenier;
- Le Local de quartier / Wijklokaal, la ’team’ du local et Anne-Laure Wibrin; ‘
- Wat gebeurt er in de Groenstraat 97 te Schaarbeek? 2020, Catherine Degryse;
- De Green Canteen, waar passie voor koken en het lot van vrouwen samenkomen.– 2020, Catherine Degryse;
- Video’s over onze bewonersinitiatieven:
- Capsule vidéo Green Cantine
- Jouwaiii – dit collectief uit ons LL Matonge wil de banden tussen Afrika en België aanhalen door traditionele Afrikaanse spelen te verspreiden
- Radio Publik, participatieve burgerradio die het woord geeft aan de Afrikaanse gemeenschap
- Portretten van onze ‘connecteurs’:
- Yves, de ‘MacGyver’ van de Brabantwijk
- Maryem, “Dit project betekent veel voor mij. Het is mijn leven, mijn trots”
- Léonor, kokkin met beide voeten op de grond
- Marianne, honderd per uur voor het lokaal
- Sérigne, cultuurverspreider in Matonge
- Papa Victor, aanspreekpunt voor de kappers in Matonge
Andere output:
- Poster présenté lors des journées d’études “Bruxelles en recherches” 23 et 24 mai 2017 à la Faculté d’Architecture de l’ULB. Il présente l’approche générale de la recherche-action-participative CitizenDev : les objectifs, les hypothèses, les méthodologies déployées et les terrains d’enquêtes.
24 mai 2017 • Chloé Mercenier, Lucie Martin, Ludivine Damay et Christine Schaut - Faire la ville par le bas : émergence de l’approche « Asset-Based Community Development » [ABCD] à Bruxelles
Communication présentée dans le cadre du séminaire doctoral conjoint SASHA (Bruxelles) & PAVE (Bordeaux) « La recherche en architecture aux prises avec la construction du réel ». Elle questionne les référentiels présents au sein du projet CitizenDev et la manière dont ils sont appropriés.
6 mars 2018 • Chloé Mercenier - La recherche-action-participative CitizenDev, une démarche innovante ?
Communication présentée dans le cadre du séminaire croisé SASHA (Bruxelles), PAVE (Bordeaux) et LET (Paris) « Modèles et innovation dans la recherche en architecture ». Elle questionne le caractère innovant du projet CitizenDev à différents niveaux.
24 mai 2019 • Chloé Mercenier - Une expérience de développement communautaire à la croisée des transformations de l’action urbaine et sociale à Bruxelles : Evolutions et tensions au coeur de la recherche-action-participative CitizenDev.
Communication présentée dans le cadre du Colloque européen « S’associer, une pratique fondatrice des sociétés » organisé par l’Association Française des Anthropologues et le Bistrot des Ethnologues à l’Université de Montpellier les 14 et 15 juin 2019.
14 juin 2019 • Bénédicte De Muylder & Chloé Mercenier - Séminaires “Travail communautaire et initiatives citoyennes – enjeux et perspectives”, 2017-2018
BY FARWEB