Lexicon co-creatief onderzoek
Dit lexicon is bedoeld voor co-onderzoekers die al betrokken zijn of binnenkort betrokken zullen raken bij een co-creatief onderzoeksproces, evenals voor iedereen die geïnteresseerd is in het Co-Create programma. Het is bedoeld om lezers te helpen de specifieke, soms complexe terminologie van co-creatief onderzoek beter te begrijpen, zoals deze is vormgegeven en ondersteund door Innoviris in het kader van het Co-Create programma.
De geselecteerde kernbegrippen worden momenteel gebruikt in het kader van het programma en dienen als referentiepunten voor de projectconsortia gedurende hun co-creatieve onderzoeksproces (van het schrijven van het project tot de valorisatie en afsluiting ervan), of zijn begrippen die het programma inspireren.
Het lexicon is gecreëerd als aanvulling op het officiële reglement van Innoviris en heeft als doel de verschillende kernbegrippen te illustreren om hun toepassing door de teams van co-onderzoekers te vergemakkelijken. Elke term begint met een korte uitleg, gevolgd door illustraties en hulpmiddelen die bedoeld zijn om te inspireren en de reflectie te voeden, en wordt soms ook aangevuld met literatuurverwijzingen. De meertalige illustraties (NL en FR), via verschillende multimediakanalen (podcasts, videoclips, beelden, geschreven getuigenissen), zijn voortgekomen uit het ondersteunings- en co-communicatiewerk met co-creatieve onderzoeksprojecten dat het Co-Create Adviescentrum van de vzw Confluences heeft uitgevoerd tussen 2015 en 2024.
© 2024. Het lexicon co-creatief onderzoek valt onder een open licentie CC-BY-NC-SA (Auteur: Confluences).
Dit zijn de Brusselaars die zich willen inzetten voor het verkennen van nieuwe maatschappelijke wegen. Of ze nu actief zijn binnen publieke instellingen, bedrijven, onderzoeksorganisaties, verenigingen of gewoon inwoners van Brussel zijn, deze personen zijn degenen die geconfronteerd worden met het risico van verandering, degenen die hun praktijken zullen moeten veranderen, de transitie zullen moeten dragen, zich engageren om een antwoord te vinden, zich aan te passen, experimenteren, en het risico lopen buiten de kaders te treden. Ze zijn dus direct betrokken bij de problematiek van maatschappelijke transitie en beschikken daarom over een vorm van kennis dat het consortium aanvult, of het nu gaat om een co-problematiseringsproject, een co-onderzoeksproject of een co-ontwikkelingsproject. Het project streeft ernaar deze “actoren van verandering” in staat te stellen om de uitdagingen van onderzoek en experimentele ontwikkeling, die mogelijk de beoogde maatschappelijke innovaties ondersteunen, zelf aan te gaan. Niet alle actoren van verandering zullen echter noodzakelijkerwijs actief betrokken zijn bij het project en co-onderzoekers worden.
→ Gemeenschap van gedeelde betekenis
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Ik moest een deel van mijn zekerheden herzien en ontdekte andere manieren om de realiteit te benaderen. Ik hoop dat de leden van de living labs ook deel hebben gehad aan dit leerproces. Sommigen hebben in ons rapport geschreven dat ze ontdekten dat de vooroordelen (positief of negatief) die ze over de andere deelnemers hadden, snel verdwenen naarmate de ontmoetingen vorderden, en plaats maakten voor een genuanceerdere mening die meer bevorderlijk was voor samenwerking of co-creatie van duurzame oplossingen.”
Videopresentaties gemaakt door de Co-Create projecten van de editie 2020 :
Deze video’s zijn helemaal zelf gemaakt door de co-onderzoekers per project in het kader van een activiteit georganiseerd door het Co-Create Adviescentrum, namelijk de Co-Create Day. Ze presenteren daarin, op “do it yourself” wijze en zonder esthetisch-visuele overwegingen, hun project en de grote diversiteit aan betrokken actoren van verandering.
Hulpbron
Innoviris-schema “gemeenschap van gedeelde betekenis” :
Dit schema van Innoviris toont aan dat de gemeenschap van gedeelde betekenis wordt opgebouwd op het snijpunt van twee assen: de mate van betrokkenheid van de actoren van verandering in het project, en het niveau van gemeenschappelijk begrip dat deze actoren ontwikkelen rond de problematiek en de maatschappelijke behoefte.
→ Klik hier om te openen.
Co-onderzoekers zijn de actoren van verandering die betrokken zijn bij het onderzoeks- of experimentele ontwikkelingsproject, inclusief academische onderzoekers. Het project is opgebouwd vanuit hun uitdagingen, hun hypothesen, en de maatschappelijke problematiek wordt geformuleerd vanuit hun situatie. Ze hebben een gedeeld begrip van de transitieproblematiek en op zijn minst wederzijds compatibele maatschappelijke waarden met betrekking tot het probleem, de innovatie en de doelstellingen van het project. Hun deelname is altijd actief en ze hebben een cruciale invloed op de verschillende fases van het onderzoeksproces ; op het onderzoeksontwerp of de methoden, de resultaten, de verspreiding of het gebruik ervan. Om de gemeenschap van co-onderzoekers te karakteriseren, gebruikt het Co-Create programma het concept ‘gemeenschap van gedeelde betekenis’.
Co-onderzoekers zullen zich niet allemaal op dezelfde manier en met dezelfde inzet verbinden aan het project. Ze kunnen verschillende rollen hebben, maar zijn allemaal actief betrokken bij elke fase van het onderzoeksproces (bijvoorbeeld bij de formulering van de onderzoeksvraag, de analyse van de resultaten, het valorisatiewerk, het schrijven van de rapporten). Consultatie wordt niet beschouwd als actieve deelname.
Bovendien worden in het Co-Create programma de co-onderzoekers samengebracht rond een charter dat de intenties en de samenwerkingsmodaliteiten tussen de verschillende actoren verduidelijkt. Dit charter moet zorgen voor een gemeenschappelijk begrip van het project en de betrokkenheid van ieder individu daarin. Het moet idealiter gezamenlijk worden opgesteld en door iedereen worden ondertekend, zelfs als er tijdens het project veranderingen van actoren plaatsvinden.
→ Gemeenschap van gedeelde betekenis
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Als er vanaf het begin, tijdens de opzet of montagefase van het project, een ‘scan’ van de deelnemers was geweest om te zien wie er echt zin had om deel te nemen, en een verduidelijking van wie wel of niet betrokken was (bv. de beslissing om alleen met de bewoners te werken), dan hadden we verder kunnen komen in de zoektocht naar co-onderzoekers.”
Video over co-creatief onderzoek :
Waarom deelnemen aan co-creatief onderzoek? Wat is het nut van deze benadering in vergelijking met andere soorten onderzoek? Deze video geeft het woord aan enkele co-onderzoekers van de Co-Create projecten (edities 2015 en 2016) om uit te leggen hoe zij het co-creatieve onderzoek ervaren, of ze nu burgers, academische onderzoekers, medewerkers van een buurtvereniging of van een overheidsadministratie zijn. Ze bespreken ook de moeilijkheden die ze tegenkomen en de waarde die ze in deze aanpak zien, zowel voor henzelf als voor de stad Brussel.
Voorbeeld van 2 projectcharters :
→ Klik hier om het projectcharter van CiDéSol te zien.
→ Klik hier om het projectcharter van VdE te zien.
Co-creatie is gebaseerd op het principe dat actoren met verschillende profielen samen op onderzoek gaan en nieuwe kennis creëren binnen het kader van het project. Alle expertise is immers waardevol en alle ervaringen zijn kostbaar bij het ontwikkelen van innovatieve oplossingen voor de complexe uitdagingen die maatschappelijke transities met zich meebrengen. Rond een specifieke vraag (zoals kwaliteitsvoeding voor iedereen, waterbeheer in de stad, de rol van ouderen in een kantoorwijk, enz.) kan men de waarde erkennen van de kennis en ervaringen van inwoners, werknemers van een wijkvereniging of vzw, winkeliers, gespecialiseerde academische onderzoekers, gemeentelijke ambtenaren, enz. Dit betekent niet dat de vaardigheden en rollen van iedereen strikt hetzelfde zijn, maar dat de kennis, capaciteiten en specificiteiten van iedereen als complementair worden beschouwd.
Deze aanpak vergt moed en het besef dat het nodig is om de gevestigde kaders en muren tussen verschillende categorieën van actoren te doorbreken. Co-creatie, net als participatie, is echter geen doel op zich. Het vereist ook dat men het gewicht van machtsverhoudingen tussen individuen niet onderschat. Er moet daarom bijzondere aandacht worden besteed aan het geven van een echte plek, handelingsvermogen en besluitvormingskracht aan iedereen, het benaderen van betrokken actoren die niet gemakkelijk hun plek innemen in dit soort processen, het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal zodat iedereen zich deze eigen kan maken, en het vermogen om conflicten te beheren die voortkomen uit verschillende percepties van het uit te voeren werk.
Illustraties
Aandachtspunten bij co-creatief onderzoek :
De uitdagingen die gepaard gaan met een co-creatief onderzoeksproces zijn talrijk. Het Co-Create Adviescentrum heeft verschillende reeksen vragen ontwikkeld die aan de orde kunnen komen bij de opzet of tijdens de uitvoering van een co-onderzoeksproject.
→ Klik hier om te openen.
De 10 principes van co-creatief onderzoek binnen het kader van het Co-Create programma :
→ Klik hier om te openen.
Video over co-creatief onderzoek :
Waarom deelnemen aan een co-creatief onderzoek? Wat is het nut van deze benadering in vergelijking met andere soorten onderzoek? Deze video geeft het woord aan enkele co-onderzoekers van de Co-Create projecten (edities 2015 en 2016) om uit te leggen hoe zij het co-creatieve onderzoek ervaren, of ze nu burgers, academische onderzoekers, medewerkers van een buurtvereniging of van een overheidsadministratie zijn. Ze bespreken ook de moeilijkheden die ze tegenkomen en de waarde die ze in deze aanpak zien, zowel voor henzelf als voor de stad Brussel.
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Stel jezelf aan het begin de vraag: interesseert het je echt om onderzoek te doen met mensen die niet hetzelfde profiel hebben als jij? Wanneer je in co-creatie werkt met allerlei verschillende actoren, kun je je niet verschuilen achter een houding van ‘ik heb gelijk, jij hebt ongelijk’. Mensen moeten zich daarop voorbereiden. Als er een afwijzing van die houding is, kunnen we elkaar niet begrijpen. Ik vind co-creatie fascinerend. Maar er is wederzijds respect nodig. Je moet van tevoren bedenken wat je gaat doen als er meningsverschillen ontstaan, en beseffen dat er waarden zullen zijn die elkaar in de weg staan. Als je niet gewend bent om met verschillende mensen samen te werken, is het moeilijk. Je moet bereid zijn je pantser af te leggen.”
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Oké, dat hoort bij het ongemak van co-creatie: spanningen tussen de ‘denkers’ en de ‘actieve krachten’ op het terrein, beslissingen die achteraf worden herzien omdat niet iedereen aanwezig was om ze goed te keuren, enorme inspanningen om degenen die het project van een afstand volgen op de hoogte te houden van de voortgang (of de moeilijkheden), partnerschapsvergaderingen die heen en weer getrokken worden tussen ‘strategische’ en meer ‘organisatorische’ kwesties, moeilijk op elkaar af te stemmen agenda’s, enzovoort. Niets heel anders dan andere projecten waarbij veel partners betrokken zijn.”
Een Co-Create project wordt uitgevoerd door een gemeenschap van co-onderzoekers. Om deze gemeenschap van co-onderzoekers te karakteriseren, gebruikt het programma het concept van een gemeenschap van gedeelde betekenis. De gemeenschap van gedeelde betekenis bestaat uit deze actoren van verandering die 1) besluiten zich in te zetten voor het onderzoeksproces als co-onderzoekers en 2) een gemeenschappelijke betekenis ontwikkelen rondom de transitieproblematiek en de maatschappelijke behoefte.
Door een state of knowledge of stand van de kennis op te stellen, krijgt het team van co-onderzoekers geleidelijk een beter begrip van de problematiek en wat er ontbreekt om de beoogde transitie te realiseren. Is er sprake van een behoefte aan onderzoek of experimentele ontwikkeling? Of gaat het eerder om een probleem van educatie of bewustwording, een financieel of politiek obstakel dat ons ervan weerhoudt de transitie door te voeren? In een co-problematiseringsproject wordt een gemeenschap van gedeelde betekenis gevormd rondom de transitieproblematiek, terwijl in een co-onderzoeksproject het gemeenschappelijk begrip wordt ontwikkeld rondom de onderzoeksbehoefte. Voor co-ontwikkelingsprojecten wordt de gemeenschap van gedeelde betekenis opgebouwd rondom de behoefte aan experimentele ontwikkeling.
Laten we benadrukken dat het Co-Create programma is ontworpen om deze gemeenschap geleidelijk op te bouwen en te versterken. Het is noodzakelijk om aan een gemeenschappelijk begrip te werken en om de intenties en wensen om samen een project uit te voeren te verduidelijken. De tijd die samen wordt doorgebracht om deze gemeenschap op te bouwen, is essentieel om ervoor te zorgen dat iedereen bereid is het risico te nemen om in beweging te komen. Dit kan het risico inhouden om tijdens het onderzoek niets te “vinden”, het risico om veel tijd te besteden aan zaken die gezamenlijk worden besloten, het risico op conflicten tussen partners, het financiële risico, het risico om je zekerheden in twijfel te moeten trekken, enzovoort.
→ Actoren van verandering
→ Co-onderzoeker
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2015 werd gefinancierd :
“We hadden moeite om te begrijpen wat het betekende om samen te creëren met de partners. Voor sommigen moest alles samen gedaan worden, anders konden de acties niet worden uitgevoerd. Dus vroegen we bijvoorbeeld aan een burger om zijn of haar mening te geven over een technisch aspect van het project, terwijl hij of zij daar niet per se de competentie of kennis voor had. Het resultaat was dat iedereen een beetje vertrouwen verloor in zijn of haar eigen vaardigheden en dat we niet meer precies wisten wat we bijdroegen aan het project als iedereen inwisselbaar was.”
Getuigenis van een project dat in 2015 werd gefinancierd :
“Voordat we aan dit avontuur van co-creatie begonnen, was het belangrijk om een gemeenschappelijk doel te creëren en de verwachtingen van elk van de partners op elkaar af te stemmen. Hoewel de doelstellingen van het project waren beschreven in het voorstel dat bij Innoviris werd ingediend, waren de behoeften en beperkingen van de partners in tussentijd geëvolueerd. Om een rustige uitwisselings- en vertrouwensbasis op te bouwen, moesten de co-onderzoekers de tijd nemen om elkaar te leren kennen en te praten over hun verwachtingen en hun belangen in het project.”
Getuigenis van een project dat in 2015 werd gefinancierd :
“We hadden moeite om mensen te betrekken die de inhoud en het vertrekpunt van het project hadden kunnen uitdagen. Het probleem in zo’n geval is dat je het risico loopt in een kring van gelijkgestemden te blijven.”
Hulpmiddel
Innoviris-schema gemeenschap van gedeelde betekenis :
Dit schema van Innoviris toont aan dat de gemeenschap van gedeelde betekenis wordt opgebouwd op het kruispunt van de mate van betrokkenheid van de actoren van verandering in het project, en het niveau van gemeenschappelijk begrip dat deze actoren ontwikkelen rond de problematiek en de maatschappelijke behoefte.
→ Klik hier om te openen.
Een onderzoeksontwerp of onderzoeksdesign is een gedetailleerd plan of strategie die co-onderzoekers begeleidt bij het opzetten van een co-onderzoeksproces. Het omvat de methodologische benadering die het project volgt om zijn doelstellingen te bereiken en de onderzoeksvragen te beantwoorden. Een goed gedefinieerd onderzoeksontwerp, dat verschillende basiselementen in harmonie integreert, zorgt ervoor dat het co-onderzoek systematisch en rigoureus wordt uitgevoerd, met als doel nieuwe kennis te genereren. Centraal in het ontwerp staan allereerst de onderzoeksvragen en hypothesen, die voldoende specifiek moeten zijn. Zij bepalen het conceptuele kader dat de co-onderzoekers in een expliciete theoretische omkadering gidst. Dit theoretische kader vormt op zijn beurt de basis waarrond betekenisvolle experimenten worden opgezet. Dankzij co-creatieve analysemethoden en validatie moeten deze experimenten binnen het onderzoeksontwerp op elkaar en rondom de onderzoeksvragen worden afgestemd. Deze methoden helpen om onderzoeksresultaten te onderscheiden van collectieve reflecties of het uitwisselen van meningen en zorgen ervoor dat co-onderzoekers in staat zijn om in een werkelijk onderzoeksproces te stappen.
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“In ons team weet ik niet zeker of we duidelijkheid hadden over het onderzoeksontwerp. De verenigingen experimenteerden met dingen, maar ik wilde hen vragen: Waar komt de onderzoeksvraag vandaan? Stellen jullie deze vraag omdat jullie tegen het systeem willen ingaan of omdat jullie je echt afvragen of dit de juiste manier is en omdat jullie moeten experimenteren om dat te weten te komen? En dan, zijn jullie je bewust van de hypothese die jullie testen door jullie acties? Wat proberen jullie eigenlijk te bereiken met deze acties?”
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Het is belangrijk om in een paar zinnen, een paar woorden, de rode draad van het project te formuleren: de doelstellingen van het project moeten duidelijk zijn voor de nieuw betrokkenen. In het project hebben we het onderzoeksontwerp constant herontworpen, we hielden geen stabiele lijn aan, we wijzigden voortdurend parameters.”
De stand van de kennis onderscheidt zich door zijn transdisciplinaire en participatieve benadering, gebaseerd op de principes van co-creatie. Deze gaat verder dan een eenvoudige literatuurstudie en omvat niet alleen wetenschappelijke kennis, maar ook praktische vaardigheden, ervaringskennis en de expertise van de actoren van verandering.
Door de kennis te verzamelen die al aanwezig is binnen het consortium, wat we al weten over een bepaald onderwerp, maakt de stand van de kennis het mogelijk om te controleren of een pad al eerder is bewandeld. Deze stand van de kennis toont aan waar er tekortkomingen en onzekerheden zijn die de behoefte aan onderzoek of co-ontwikkeling rechtvaardigen. Dit werk moet al in het begin van het project worden uitgevoerd, omdat het kan onthullen dat de geïdentificeerde behoeften niet per se onderzoek vereisen, maar eerder directe oplossingen, acties, trainingen of toegang tot bestaande kennis.
→ Kennis
→ Co-creatie
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Je moet vanaf het begin van het project weten waar je naartoe wilt. (…) Dat is helemaal niet gemakkelijk. Wij hebben dat niet gedaan, maar ik zou eerlijk gezegd beginnen met nadenken over welke soort kennisproductie we nastreven. En om te weten welke kennis we moeten produceren, moet je eerst een literatuurstudie doen (ook al is die niet alleen wetenschappelijk natuurlijk), enzovoort. Als je eerst mensen betrekt en alleen mensen, lopen ze het risico dingen te zeggen die jaren geleden al zijn bevestigd of weerlegd.”
Een Co-Create project moet voldoen aan de criteria van een verantwoord onderzoeks- en innovatieproces, waaronder de volgende:
- Diversiteit en inclusie, inclusief hun ethiek: Het betrekken van meerdere en diverse stemmen, werken aan epistemische onrechtvaardigheden, en rekening houden met de diversiteit van wetenschappelijke praktijken en manieren van kennisproductie. Rekening houden met de kwetsbaarheden van de mensen die deelnemen aan het project en de risico’s waaraan het project hen blootstelt. Het wetenschappelijke en technologische systeem openstellen voor de samenleving en andere vormen van kennis, zoals ervaringskennis, traditionele kennis, intuïtie, verbeelding, sensitiviteit, mythes, religies en kunst. De uniciteit en diversiteit van contexten overwegen en hiermee werken.
- Respect voor de integriteit van het onderzoek.
- Verantwoordelijkheid, anticipatie en reflectie: Nadenken over de doelen en mogelijke implicaties van het onderzoek en de resultaten, vooral met betrekking tot ethische kwesties, mogelijk misbruik in andere sociale en politieke contexten, enzovoort. De concepten, theoretische kaders en normatieve achtergronden van het project evalueren. De productieve en prescriptieve effecten van kennis en hun niet-neutrale karakter integreren. Negatieve externaliteiten, ethische aanvaardbaarheid, en de sociale en duurzame wenselijkheid van de resultaten evalueren.
- Reactievermogen en aanpassingsvermogen aan verandering: Reageren op veranderingen en externe bijdragen, en de plannen aanpassen aan evoluerende waarden en sociale verwachtingen.
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2017 werd gefinancierd :
“Ik herinner me dat ik begon met interview gidsen en vragenlijsten. Ik begon daarmee in de eerste maanden van het onderzoek, het waren verkennende interviews, en ik dacht op een gegeven moment: eigenlijk ga ik dit niet doen, dit werkt helemaal niet. Ik stelde deze mensen allerlei super intieme vragen over hun levensloop, terwijl we elkaar helemaal niet kenden. Of zij wisten ook niet precies waarom ze me dit allemaal vertelden. Al snel zei ik: oké, stop, dit doe ik niet meer, maar wat doen we dan wel? Dus moest ik een heel proces doormaken om te ontdekken – zelfs al had ik eerder met migranten gewerkt, dus het was niet helemaal nieuw voor me – hoe ik met hen onderzoek kon doen. Dat was echt een ontdekking. De hulpmiddelen veranderen, de methoden veranderen, de ruimtes veranderen. En hen vervolgens meenemen naar een reflectieve houding, om na te denken over wat integratie is, wat migratie is, terwijl zij er middenin zitten. Dus waar ze fundamenteel behoefte aan hebben, maar vooral ook wat ze doormaken, wat dit vertelt over migratie in het algemeen en over integratievraagstukken in steden.”
Hulpmiddelen
Video over epistemische onrechtvaardigheid :
Ontdek de tweede capsule van de serie Abécédaire du CRIDAQ, met Amandine Catala, professor aan de Faculteit Filosofie van de UQAM, waarin zij het concept van epistemische onrechtvaardigheid toelicht.
→ Klik hier om te openen.
Gids voor zelfevaluatie over epistemische onrechtvaardigheden en participatief onderzoek :
Deze gids van Godrie, B, Boucher, M, Bissonnette, S, Chaput, P, Flores, J, Dupéré, S, Gélineau, L, Piron, F, en Bandini, A. kan worden toegepast op een lopend of afgerond onderzoeksproject.
→ Klik hier om te openen..
Een experiment is een reeks proeven uitgevoerd door en met de co-onderzoekers binnen het kader van het co-onderzoeksproject (en eventueel in het co-problematiseringsproject) om hypothesen te testen en gezamenlijk kennis te produceren. Het maakt dus deel uit van het onderzoeksontwerp en stelt ons in staat om de hypothesen te evalueren en de gestelde vragen te beantwoorden. In deze context kan men eigenlijk nooit spreken van een mislukt experiment, aangezien het altijd tot een resultaat leidt, zelfs als dit de gestelde hypothesen ter discussie stelt.
Het experiment bestaat daarom niet voorafgaand aan het ontwerp van de onderzoeksvraag, maar ondersteunt deze juist. Het is belangrijk om de resultaten die tijdens deze experimenten zijn verkregen te delen, te bespreken en te valideren met alle co-onderzoekers, inclusief degenen die niet rechtstreeks aan het experiment hebben deelgenomen.
De experimenten worden uitgevoerd in een specifieke context: een locatie, een stad, een wijk, een gebouw, een organisatie. De beoogde impact is gericht op de schaal van dit experiment. Er wordt niet beweerd dat een algemene wet wordt gevonden, maar eerder dat oplossingen worden gevonden die echt zijn aangepast aan de context waarin ze zijn ontwikkeld.
Illustratie
Getuigenis van een project dat in 2015 werd gefinancierd :
“Theater en schrijfateliers, hoewel ik er erg van hou en het me energie geeft, trekken minder mensen aan. Sommige mensen sluiten zichzelf uit als ze verlegen zijn, als ze zich niet op hun gemak voelen met schrijven, als ze zich belachelijk voelen, enzovoort. Maar toen we besloten te experimenteren met kookateliers, zag ik een verschil. Samen eten betekent dat je naast iemand zit die hetzelfde eet als jij, die dezelfde ervaring heeft als jij, en iedereen houdt van eten. En dan worden er dingen gezegd aan tafel, met een kop thee of koffie, die niet worden uitgesproken in het kantoor van de maatschappelijk werker.”
De governance van een Co-Create project bestaat uit alle afspraken die gemaakt zijn om het functioneren van de groep (of het consortium) te vergemakkelijken. Het kan gaan om coördinatieregelingen (één persoon, een roulatie tussen meerdere personen, enz.), het gekozen systeem voor communicatie en informatie-uitwisseling tussen partners, afspraken over conflict- of geschillenbeheer, de rollen van elk individu binnen het consortium, de keuzes met betrekking tot betrokkenheid en inzet (al dan niet met vergoeding, werktijd gewijd aan het project, beheersing van het onderzoeksproces), enzovoort.
Deze aspecten moeten serieus worden genomen, want binnen Co-Create kan de samenwerking tussen potentieel zeer verschillende actoren obstakels en crises opwerpen die soms uiterst moeilijk te overwinnen zijn. Een consortium is namelijk een systeem op het snijpunt van vele belangen. Elke actor komt met zijn of haar persoonlijke belangen (of die van zijn of haar organisatie), zijn of haar wereldbeeld, strategie en tijdsplanning. Het erkennen, luisteren naar en integreren van deze belangen in het geheel is essentieel om sterke menselijke banden binnen de gemeenschap van gedeelde betekenis te creëren.
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“Er zou aan het begin een sterke binding tussen de partners moeten plaatsvinden. Je moet weten dat er conflicten zullen zijn in perspectieven en opvattingen. Het tegenovergestelde zou verrassend en zelfs verontrustend zijn. Op dat moment moet je over hulpmiddelen beschikken om deze conflicten op een niet-gewelddadige manier op te lossen. Ik raad aan om een paar dagen te investeren in een retraite met iedereen, met een goede facilitator, om op een ander niveau dan intellectueel een band te creëren. Anders loop je het risico in een situatie terecht te komen waarin je denkt: ‘Het zijn allemaal interessante en sympathieke persoonlijkheden, maar in dit avontuur lijkt het alsof er iets ontbreekt om de juiste chemie te laten ontstaan.'”
De governance van een Co-Create project:
Dit is de piramide van Lencioni, die de vijf centrale uitdagingen van het functioneren van een team vertegenwoordigt volgens de auteur. Aan de linkerkant bevinden zich de symptomen van een slecht functionerende groep en aan de rechterkant de tekenen van een harmonieuze situatie. Zo zal een gebrek aan vertrouwen binnen een team zich vaak uiten in aarzeling om hulp te vragen of aan te bieden, het niet erkennen van de waarde van ieder individu, enzovoort. Dit gebrek aan vertrouwen leidt tot een slechte regulatie van spanningen en angst voor confrontatie, wat op zijn beurt resulteert in een lage betrokkenheid, omdat de behoeften van ieder individu niet of nauwelijks bekend zijn, enzovoort. Als reactie hierop kan werken aan de acceptatie van de specifieke kenmerken van elk individu juist helpen om een klimaat te creëren waarin kwetsbaarheid wordt geaccepteerd en oplossingen worden gevonden door middel van constructieve uitwisselingen, en zo verder, omhoog in de piramide.
Een van de centrale hypothesen van het Co-Create programma is dat we als menselijke samenleving onze manier van leven in de wereld moeten veranderen, of anders gezegd, onze relatie met de wereld moeten herzien. We worden uitgenodigd om kritisch te innoveren, vanuit het hart van de samenleving, om zo een dynamiek van persoonlijke en collectieve transitie in gang te zetten.
De maatschappelijke innovaties die getest en geëxperimenteerd zullen worden in het echte leven, hebben noodzakelijkerwijs zowel een systemisch karakter als een duurzame basis, en stellen daarom de oorsprong van maatschappelijke problemen ter discussie. De projecten die worden uitgevoerd, kunnen immers geen geïsoleerde thematische eilanden worden. Er moet een brede reflectie plaatsvinden, waarbij een kritische houding wordt aangenomen: Waarom en waarvoor denken we dat we moeten innoveren? Wie wordt er betrokken en wie wordt buitengesloten bij dit proces? Welke andere dimensies van het leven in de samenleving worden (of zullen worden) beïnvloed door de voorgestelde innovaties? In welke richting wijzen onze projecten? Naar meer inclusie, respect voor anderen of voor het Leven in brede zin, enzovoort?
Een onderzoeksvraag vormt de fundamentele basis van elk onderzoeksproject. Ze komt voort uit de onderzoeksbehoefte die is geïdentificeerd na het bestuderen van de bestaande kennis. Het is belangrijk om echte onderzoeksvragen, die nieuwe kennis vereisen, te onderscheiden van problemen die kunnen worden opgelost met de huidige kennis. De onderzoeksvraag moet nauw verbonden zijn met de beoogde maatschappelijke transformatie van het project en moet betekenisvol zijn voor de betrokken actoren van verandering. In tegenstelling tot operationele vragen richt een onderzoeksvraag zich niet op methoden of procedures, maar op het verwerven van nieuwe kennis. Bovendien bevat ze een element van onzekerheid, omdat het mogelijk is dat er geen antwoord wordt gevonden of dat de oorspronkelijke hypothesen* niet worden bevestigd. Daarom vereist de formulering van een onderzoeksvraag, samen met hypothesen, een diepgaande reflectie om ervoor te zorgen dat deze de co-onderzoekers effectief leidt naar de creatie van innovatieve kennis.
*Een hypothese is een voorstel of veronderstelling die kan worden getest door middel van experimenten of observaties om te bepalen of ze geldig is en kan bijdragen aan het verduidelijken van een probleem of fenomeen.
→ Onderzoeksontwerp
→ Stand van de kennis
Illustraties
Ongemakkelijke of ongewenste resultaten verwijzen naar onderzoeksresultaten die in tegenspraak zijn met de vooraf ingenomen standpunten, hypothesen of beoogde doelen. Deze resultaten kunnen worden gezien als “ongemakkelijke kennis” voor instellingen, omdat ze de voorlopige oplossingen die zij bieden voor complexe problemen, verstoren. Toch vormen ze kansen om het perspectief te verleggen, de fundamenten door elkaar te schudden en nieuwe wegen te verkennen om deze onverwachte gegevens beter te begrijpen.
→ Risico
Hulpmiddelen
- Dedieu, F. & Jouzel, J. (2015). Comment ignorer ce que l’on sait : La domestication des savoirs inconfortables sur les intoxications des agriculteurs par les pesticides. Revue française de sociologie, 56, 105-133.
- Déplaude M-O. (2017) « Neutraliser des savoirs inconfortables. L’exemple du Comité des salines de France » – Savoir/Agir 41, 3 (23-28).
- RAYNER S., 2012, « Uncomfortable Knowledge : The Social Construction of Ignorance in Science and Environmental Policy Discourses », Economy and Society, 41, 1, p. 107-125.
In het kader van Co-Create projecten draait het begrip risico om verschillende aspecten:
- Het klassieke onderzoeksrisico, gekenmerkt door de onzekerheid over de resultaten en het ontbreken van een gegarandeerd rendement op investering. Het is niet voor alle actoren vanzelfsprekend om te accepteren dat er geen “mislukkingen” zijn in experimenten, maar alleen leermogelijkheden. Bovendien is het in het Co-Create context de financier die het risico neemt door deze onzekerheid te financieren.
- Een risico ten opzichte van de gevestigde kennis, waarbij het project de deelnemers uitnodigt om een kritische houding aan te nemen. Het co-onderzoeksproces kan ertoe leiden dat men zijn eigen kennis ter discussie stelt, afstand neemt van zekerheden of een andere kijk ontwikkelt op zijn ervaringen, wat zeer verwarrend kan zijn.
- Het risico om zijn praktijken, werkwijze of organisatiemodel te moeten veranderen om de beoogde transitie te kunnen realiseren.
- Het risico van het blootleggen van bestaande lokale/gemeentelijke/regionale problemen, disfuncties, kwesties die problematisch zijn, uitdagingen en interne moeilijkheden of moeilijkheden die specifiek zijn voor een bepaald gebied, waardoor één of meerdere partners kwetsbaar worden. Onderzoeksresultaten kunnen het functioneren of het beleid van een partner ter discussie stellen, evenals diens organisatie, financierings- of beheermodel, bestaande netwerken of partnerschappen, enzovoort.
- Een risico dat samenhangt met groepswerk en gezamenlijke uitvoering binnen het kader van co-creatief onderzoek. Dit kan leiden tot ongemakken, spanningen of zelfs conflicten met betrekking tot het beheer van de groep, het governance-model, de coördinatievorm of andere factoren.
Illustraties
Getuigenis van een project dat in 2016 werd gefinancierd :
“In ons onderzoeksproject waren we bezig om het systeem in twijfel te trekken, deuren opnieuw te openen, en dat werd intern niet altijd goed geaccepteerd. Wij zijn immers een organisatie gebouwd op bepaalde zekerheden, die ook haar hele zoektocht naar financiering heeft opgebouwd rond net die zekerheden die door het project in twijfel werden getrokken.”
Getuigenis van een project dat in 2015 werd gefinancierd :
“Co-creatie is veeleisend in termen van betrokkenheid van mensen. Wie draagt het risico om zich in te zetten voor een project waarvan men niet weet of er werkelijk concrete oplossingen zullen worden gerealiseerd? Op menselijk maar ook institutioneel niveau is dat soms moeilijk.”
Getuigenis van Sophie Dawance, co-onderzoeker van het project CiDéSol (gefinancierd in 2020) :
Fragment uit een video over de rondetafel “De projecten van de Co-Creatie-oproep en hun ecosysteem – Getuigenissen en inspiratie uit de editie van 2020”, georganiseerd door het CACOC in maart 2024.
Het begrip kennis omvat een veelheid aan vormen van kennis die de grenzen van conventionele wetenschappelijke disciplines overstijgen. Het omvat ervaringskennis, traditionele kennis, intuïtieve kennis, verbeeldingskennis, zintuiglijke kennis, artistieke kennis, religieuze kennis en zelfs mythische kennis. Co-creatief onderzoek, dat een transdisciplinaire benadering volgt, erkent het belang van het integreren van deze diversiteit aan kennis om de complexiteit en de systemische aard van de uitdagingen in verband met maatschappelijke transities te begrijpen.
Deze aanpak breekt met de cultuur van expertocratie door een niet-hiërarchische visie op kennis voor te stellen. Ze berust op een gelijkwaardige erkenning van de verschillende vormen van kennis, waarbij de complementariteit en diversiteit van vaardigheden worden gewaardeerd. Dit impliceert ook een kritische reflectie op de epistemologische grondslagen van de verschillende soorten kennis en hun interactie, waardoor een respectvolle en constructieve dialoog wordt gecreëerd tussen verschillende soorten kennis en hun eigen logica.
→ Stand van de kennis
→ Transdisciplinair
Illustratie
Niet-uitputtende lijst van verschillende soorten kennis :
→ Klik hier om te openen.
Hulpmiddel
Lezing van Lorna Heaton :
Interventie van Lorna Heaton tijdens een studiedag van CELAT: “Cohabitation des registres de savoirs dans des projets de science citoyenne”.
→ Klik hier om de video te bekijken.
Een transdisciplinaire benadering van kenniscoproductie impliceert een uitwisseling die verder gaat dan de dialoog tussen bestaande disciplines. Deze aanpak vereist de actieve betrokkenheid van actoren die dragers zijn van kennis die de wetenschappelijke disciplines overstijgt en zich daarbuiten bevindt. De transdisciplinaire aanpak erkent het belang van het integreren van deze diversiteit aan kennis om de complexiteit en de systemische aard van de uitdagingen in verband met maatschappelijke vraagstukken te begrijpen. Dit houdt een kritische reflectie in op de epistemologische grondslagen van de verschillende soorten kennis en hun interactie, waardoor een respectvolle en constructieve dialoog ontstaat tussen verschillende soorten kennis en hun eigen logica.
Illustraties
Videogetuigenissen van Co-Create projecten :
Aan het begin van deze video, opgenomen tijdens de Co-Create Dag georganiseerd door het Co-Create Adviescentrum in 2017, getuigen verschillende co-onderzoekers over de transdisciplinaire benadering van kenniscoproductie.
Mohammed Taleb over de bijdrage van een transdisciplinaire aanpak tijdens de co-creatie van savoir-faire en savoir-être :
Grafische facilitering van de lezing van Mohammed Taleb tijdens de Themadag “Co-creatief onderzoek” georganiseerd door de vzw Confluences in 2021.
→ Klik hier om de afbeelding te vergroten.
Publicatie: “Transdisciplinair onderzoek binnen instellingen voor hoger onderwijs en onderzoek” :
Publicatie van J. Hermesse en A. Vankeerberghen naar aanleiding van een studiedag georganiseerd door het CACOC.
→ Klik hier om te openen.
Hulpmiddelen
- Dedeurwaerdere, T. (2023). Transdisciplinary Research, Sustainability, and Social Transformation: Governance and Knowledge Co-Production (1st ed.). Routledge. → Klik hier om te openen.
- Video van een lezing van Tom Dedeurwaerdere over collectieve actie en transdisciplinair onderzoek, 2023. → Klik hier om te openen.
- Video van een lezing van Tom Dedeurwaerdere over inter- en transdisciplinariteit in een transitiecontext, 2022. → Klik hier om te openen.
Onze huidige samenleving – de manier waarop we momenteel samen leven – veroorzaakt problemen op verschillende gebieden (zoals de plaats van ouderen in bepaalde wijken, lokaal afvalbeheer, de opvang van migranten, waterbeheer, enz.), waardoor verandering wenselijk is.
De projecten die in het kader van het programma worden gefinancierd, hebben een transformatief doel dat voortkomt uit een brede reflectie over wat nog wel of niet functioneert, en de redenen om bepaalde elementen te veranderen of te behouden. Het systemische aspect staat centraal in deze verandering.
Een transitie is een dynamische en systemische beweging en heeft dan ook betrekking op een veelheid aan actoren. Het is daarom essentieel om centraal na te denken over de mensen die door de transitie of verandering worden geraakt (ofwel omdat ze zelf moeten veranderen, ofwel omdat ze door de verandering worden beïnvloed), over de mogelijke weerstand die transities kunnen oproepen en waarom, en over hoe we mensen daarin kunnen of moeten ondersteunen of begeleiden.
Valorisatie verwijst naar het creëren van waarde uit onderzoeksresultaten. Het doel is om de impact en het gebruik van deze resultaten te maximaliseren door kennis, leerervaringen en ontdekkingen om te zetten in vormen of formaten die toepasbaar zijn of gebruikt kunnen worden binnen de realiteit van de actoren van verandering. Voordat we spreken over de verspreiding van resultaten naar een breder publiek, bewustmaking of pleitbezorging, willen we binnen het Co-Create programma eerst zien hoe de projectresultaten intern worden verwerkt en ingezet binnen het team van co-onderzoekers. Het gaat niet om een logica van verspreiding, maar eerder om het versterken van de capaciteit van de mensen die direct betrokken zijn bij de problematiek van maatschappelijke transitie.
Het Co-Create programma stelt dat de impact en valorisatie van de resultaten plaatsvindt op het niveau van co-creatie, dat wil zeggen intern, door en voor de co-onderzoekers. De onderzoeksresultaten worden eerst gebruikt en gevaloriseerd om de actoren van verandering in staat te stellen de maatschappelijke transitie te ondersteunen of uit te voeren. De middelen van het project worden ingezet om onderzoeksresultaten en kennis te vatten in formaten die toegankelijk en bruikbaar zijn voor de betrokken actoren van verandering, zodat zij in staat worden gesteld om te handelen, zich aan te passen en de beoogde transformaties te implementeren. Hoe dienen de onderzoeksresultaten rechtstreeks de actoren van verandering? Hoe stellen deze resultaten hen in staat om hun praktijken te transformeren? Hoe maken we deze resultaten nuttig, toegankelijk en bruikbaar voor alle co-onderzoekers?
Illustraties
Q&A over de valorisatie van een Co-Create project met Xavier Hulhoven :
→ Klik hier om te openen.
De CACOC tool “een valorisatie piste uitdagen” :
→ Klik hier om te openen.
BY FARWEB